Over de legitieme portie en bovenmatige giften.

Enid Wolters
25 februari 2022
Familie-, Jeugd- en Erfrecht

Over de legitieme portie en bovenmatige giften.

In een recente uitspraak van 21 december 2021 van het Gerechtshof Amsterdam is door de rechters geoordeeld over een geschil over de berekening van de legitieme portie. De giften die door de erflater (de overledene) in de zaak voor zijn overlijden waren gedaan ( € 865.057,-- over 14 jaar), waren naar het oordeel van het Gerechtshof allen bovenmatig en dus niet-gebruikelijk. Deze giften moesten om die reden worden meegenomen bij het berekenen van de legitieme portie.[1] De giften die door de erflater waren gedaan en waarover een geschil was gerezen waren de volgende:

 

Geschillen over de legitieme portie komen veelvuldig voor, maar wat is de legitieme portie precies, hoe bereken je die en wat is een bovenmatige gift? Allereerst zal ik uitleggen wat de legitieme portie is, waarna ik in zal gaan op de berekening van de hoogte van de legitieme portie. Tenslotte besteed ik in dit artikel aandacht aan wat een bovenmatige gift is.

 

De legitieme portie

 

Wanneer iemand overlijdt en hij of zij kinderen achterlaat, dan hebben deze kinderen recht op de legitieme portie. Dit is het wettelijk erfdeel van een kind van de erfenis. Het kind heeft hier altijd recht op, ook als hij/zij onterfd is. De legitieme portie ziet enkel op een geldvordering en bestaat uit de helft van het gewone erfdeel. Artikel 4:63 lid 1 van het Burgerlijk Wetboek zegt over de legitieme portie het volgende: ‘De legitieme portie is het gedeelte van de waarde van het vermogen van de erflater, waarop de legitimaris (afstammelingen van de erflater die door de wet als erfgenamen tot zijn nalatenschap worden geroepen), ‘in weerwil van giften en uiterste wilsbeschikkingen’ van de erflater, aanspraak kan maken.’

 

Een voorbeeld: stel er zijn vier erfgenamen, waarvan u er één bent, dan heeft u recht op 1/4e deel van de nalatenschap (het versterfdeel). Indien u zou zijn onterfd, heeft u enkel nog recht op uw legitieme portie, zijnde de helft van dat versterfdeel, oftewel 1/8e deel. Je kunt je kind dus nooit volledig onterven.

 

Wanneer de legitieme portie door het kind van de overleden kan worden opgeëist hangt af of er een zogenaamd langstlevende testament is opgesteld. Indien dat het geval is, is de legitieme portie pas opeisbaar wanneer de langstlevende echtgenoot/echtgenote is overleden. Tot die tijd wordt veelal afgesproken dat de langstlevende echtgenoot/echtgenote het vruchtgebruik over het erfdeel behoudt.

 

De berekening van de legitieme portie

 

Dan de berekening van de hoogte van de legitieme portie. Om de legitieme portie te kunnen berekenen, dient allereerst de waarde van het vermogen in de nalatenschap te worden vastgesteld. Hiervoor geldt de volgende formule:

 

De waarde van de goederen van de nalatenschap + de waarde van de bij deze berekening in aanmerking te nemen giften -/- de schulden van de nalatenschap ex art. 4:67 lid 1 onder a-c en f.

 

Voor de berekening van de legitieme portie is het dus van belang om te weten of er giften zijn gedaan door de erflater die in aanmerking dienen te worden genomen. In beginsel tellen giften niet mee bij de berekening van de legitimaire massa (dat is het bedrag waarover de legitieme portie wordt berekend = de uitkomst van de formule), maar art. 4:67 van het Burgerlijk Wetboek heeft vijf uitzonderingen hierop opgenomen.

 

Tot slot geldt dat gebruikelijke giften, ‘voor zover zij niet bovenmatig waren’ niet als gift worden opgeteld bij de legitimaire massa. Indien giften als bovenmatig worden aangemerkt, zoals in de uitspraak van het hof het geval was, dienen deze giften wel bij het vermogen van de nalatenschap te worden opgeteld.

 

Als de legitimaire massa c.q. de waarde van de nalatenschap is berekend, dient deze gedeeld te worden door het aantal personen die erflater heeft achtergelaten; dit zijn de echtgenoot/echtgenote en de kinderen. Het bedrag dat daaruit komt, wordt vermenigvuldigd met 0,5, waardoor de helft van dat bedrag overblijft. De legitieme portie bedraagt immers de helft van het versterfdeel. Soms moet op de legitieme portie nog bedragen in mindering worden gebracht. Bijvoorbeeld als een ouder giften aan het onterfde kind heeft gedaan.

 

Een berekening van de legitieme portie is dus niet eenvoudig gemaakt. Het is dan ook raadzaam om een erfrechtadvocaat of een notaris in te schakelen om deze berekening voor u te laten maken.

 

Bovenmatige giften

 

In  bovengenoemde uitspraak heeft het Gerechtshof uiteen gezet wat wordt verstaan over een gebruikelijke gift, namelijk hetgeen gewoon, gangbaar is. ‘Gangbare, gewone giften zijn giften voor een verjaardag, een huwelijk of voor Sinterklaas of kerst en zijn ook giften die aan kinderen worden gedaan zonder al te groot onderscheid te maken’. Onder niet bovenmatig wordt verstaan: ‘gering van omvang, waarbij de omstandigheden zoals de financiële positie van de gever een zekere rol moet kunnen blijven spelen’. De stelling van een partij in deze zaak dat een gift niet bovenmatig is wanneer deze onder het voor schenkbelasting vrijgestelde bedrag ligt, gaat volgens het Gerechtshof niet op.

 

Hierover geeft het Gerechtshof voorts aan dat: ‘De enkele omstandigheid dat een schenkingsbedrag ruim onder de voet voor de schenkbelasting blijft, kan een aanwijzing zijn dat het bedrag als zodanig niet als bovenmatig zal worden beschouwd, maar vormt daarvoor geen zelfstandige grond. Gelet moet worden op de omstandigheden, waaronder het vermogen van de erflater of zijn relatie tot de begiftigde’.[2]

 

Voorts was in deze zaak van belang dat deze giften slechts aan twee van de vier kinderen en aan één kleinkind zijn gedaan. Daarnaast is voor geen van deze giften een concrete reden voor het schenken gegeven. Het gerechtshof nam daarom aan dat de giften in de eerste plaats niet uit vrijgevigheid zijn gedaan, maar met het doel om op de toekomstig verschuldigde erfbelasting te besparen en het vermogen aan slechts twee van de vier kinderen toe te laten komen. Hierdoor zouden de andere twee kinderen benadeeld worden. Het gerechtshof merkt hierover nog het volgende op:
 

‘(…) hoewel het de erflatervrij staat de giften met dat doel te doen, brengt de hiervoor beschreven beschermingsgedachte van de legitieme portie mee dat de betreffende giften als niet-gebruikelijk en bovenmatig in de zin van artikel 4:69 lid 1 onder b BW moeten worden beschouwd en bij het vaststellen van de legitieme porties in aanmerking moeten worden genomen. Hierbij is mede van belang dat, zoals hiervoor is aangehaald, de erflater slechts in de laatste jaren van zijn leven schenkingen is gaan doen om de omvang van de nalatenschap af te bouwen, zodat geen sprake is van een schenkingstraditie waarbij giften aan alle kinderen worden gedaan’.
 

Wanneer een gift als bovenmatig dient te worden aangemerkt is dus niet eenvoudig te zeggen. Van belang hierbij zijn de omstandigheden van het geval, waaronder de financiële positie van de gever. Daarnaast moet ook gekeken worden of de gedane gift gangbaar is, met welke reden de gift is gedaan, of deze aan alle kinderen is gedaan en of er wel vaker giften werden gegeven. In de onderhavige zaak werden de gedane giften in samenhang genomen dus wel allen (afgezien van één gift aan een kleinkind dat langer dan 5 jaar geleden is geschonken en waartegen geen grief was ingediend) als bovenmatig aangemerkt, maar in een andere zaak zou de rechter, door de omstandigheden van het geval, wellicht anders kunnen oordelen. Al met al levert dit vaak de nodige discussies op na het overlijden van de erflater.
 

Indien u advies nodig heeft of wilt overleggen over een erfeniskwestie, staan de advocaten van Knuwer voor u klaar.

 

Enid Wolters is advocaat bij Knuwer advocaten Alkmaar en behandelt onder meer zaken op het gebied van arbeidsrecht, burenrecht, erfrecht en het personen- en familierecht. Indien u vragen heeft kunt u altijd vrijblijvend telefonisch contact met haar opnemen.

Contact: wolters@knuweralkmaar.nl of 072-2001040 (direct).

 

 


[1] ECLI:NL:GHAMS:2021:4185

[2] ECLI:NL:GHAMS:2021:4185 r.o. 4.9